Bitkilerde bor eksikliği
Dünya bor tüketimi dikkate alındığında borun yaygın olarak kullanıldığı alanlardan biri de tarım sektörüdür. Bor, kültür bitkilerinin büyüme ve gelişmesi için mutlak gerekli olan besin elementlerinden biridir. Bor noksanlığı altındaki bitkilerde çok sayıda fizyolojik işlevin etkilendiği ve bitkinin bozulma sürecine girdiği bilinmektedir.
Bor noksanlığının ortaya çıkışıyla birlikte öncelikle hücre duvarlarının oluşumu, yapısal bütünlüğü ve işlevi tahribat görmektedir. Bor noksanlığı, daha çok kumlu ve organik maddesi düşük olan asit topraklarda ortaya çıkmaktadır.
Ülkemiz tarım sektöründe borun yaygın ve etkin kullanımını sağlayarak katma değeri arttırmak, değişik stres koşulları altındaki bitkilerin büyümesi üzerine borun etkilerini anlamak ve karakterize etmek, toprak ve yapraktan yapılan bor gübrelemesine karşı önemli kültür bitkilerinin reaksiyonunu araştırmak ve Türkiye’de ekilebilir toprakların ve bu topraklarda büyüyen bitkilerin bor durumunu geniş çaplı tarama çalışmalarıyla incelemek için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) ile Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN) arasında imzalanan protokol çerçevesinde “Tarım Bor Araştırma ve Uygulama Programı” başlatılmıştır. Bu program kapsamında 2011 yılından günümüze dek Enstitümüzce, çok sayıda araştırma projesi desteklenmiş olup, projelerden elde edilen sonuçlar düzenlenen çalıştay ve çiftçi günleri ile sektörün ilgili tüm temsilcileri ile paylaşılmaktadır.
Bitki türleri arasında bor ihtiyacı bakımından büyük farklılıklar vardır. Örneğin tahılların bor gereksinimi diğer birçok kültür bitkisine göre çok düşüktür. Bir dekar (dönüm) için topraktan önerilen saf bor uygulama miktarı genellikle 50 gram ile 400 gram arasında değişmektedir.
Bora gereksinimi yüksek olan bitkilerde (örneğin ayçiçeğinde) topraktan bor uygulama miktarı dekar başına 400 grama kadar çıkmaktadır. Buna karşılık bor gereksinimi çok düşük olan buğday, arpa gibi tahıllarda ise önerilen bor miktarı dekara genellikle 50 gram ile 150 gram arasındadır. Kumlu asit topraklarda bor kolayca yıkanır ve bor gübrelemesi gerekebilir, bu topraklarda yapılan kireçleme uygulamaları da bor eksikliği yaratabilir. Borun toprağa uygulanmasında mutlaka serpme yönteminin dikkate alınmasında yarar vardır. Banta uygulamalarda tohum ya da fidanların bordan zarar görme riski çok yüksektir. Toprakta bor alımının kısıtlanacağı koşullarda yaprak gübrelemesi yapılması daha doğrudur.
Bor eksikliği, bilinen en yaygın beslenme bozukluğudur. Borun yarayışlılığı özellikle B(OH)4 – oluşumu ve anyon adsorbsiyonu nedeniyle kireçli ve kil kapsamı fazla olan topraklarda ve pH yükseldikçe azalmaktadır. Bununla beraber borik asitin polimerizasyonu ve köklere kitle taşınımının azalması nedeniyle kurak koşullarda da bor yarayışlılığı azalmaktadır.
Bitkilerde bor eksikliğine bağlı olarak tohumların ve meyvelerin tutumu azalmaktadır. Bor eksikliği çözünebilir azotlu bileşiklerin (özellikle NO3) birikimine, sitoplazmanın protein kapsamının azalmasına ve hücre çekirdeğinin deformasyonuna neden olmaktadır. Bor noksanlığı bitkilerde pek çok morfolojik değişikliklere neden olmaktadır.
Bunlar;
– Genç yapraklarda rozet teşekkülü,
– Genç yapraklarda kloroz, sarı-kırmızı renklenme, bazen nekrotik lezyonlar,
– Küçük ve biçimsiz yapraklar,
– Yaprak sapında, gövde ve yaprak damarlarında çatlama ve mantarlaşma,
– Boğum aralarının kısalması,
– Yaprak ve gövde de kalınlaşma ve gevrekleşme,
– Meyve iç kısmında boşluklar, çürümeler, camsı görünüm ve kahverenkli benekler,
– Kotiledonların genişlemesi,
– Büyüme uçlarının kısalması,
– Çalılaşma, bodurlaşma,
– Tomurcuk, çiçek ve tohum oluşumunda azalma,
– Kök gelişmesinde gerileme,
